[MARI] Eesti-mari sõnaraamat

eraldi <eraldi adv, adj>
1. adv посна
eraldi elama посна илаш
nad käisid siin koos ja eraldi нуно тышке пырля да посна коштыч
maja asub muudest majadest eraldi пӧрт моло пӧртла деч посна шога
igat juhtumit eraldi läbi vaatama кажне случайым посна ончыман
ärge rääkige kõik korraga vaid eraldi чылан посна ида ойло, посна каласыза
2. adj посна
eraldi tuba посна пӧлем
eraldi sissekäik посна лекме омса ~выход

erutuma <erutu[ma erutu[da erutu[b erutu[tud 27 v> вургыжаш <-ам>; (tugevasti) тургыжланаш <-ам>, азапланаш <-ем>
tühja asja pärast erutuma кырча-марчалан азапланаш
ärge erutuge, kõik läheb hästi ида тургыжлане, чыла сай лиеш
kergesti erutuv inimene куштылгын вургыжтарыме айдеме

hingama <h'inga[ma hinga[ta h'inga[b hinga[tud 29 v>
1. шӱлаш <-ем>; (korraks) шӱлалташ <-ем>
sügavalt hingama келгын шӱлаш
läbi nina hingama нер дене шӱлаш
läbi suu hingama умша дене шӱлаш
täie rinnaga hingama уло оҥ дене шӱлаш
hingasin kergendatult куштылгын шӱлалтышым
metsas on kerge hingata чодыраште куштылго шӱлаш
kivid hingasid külma кӱ-влак йӱштӧ дене шӱленыт
2. kõnek (kõnelema, välja lobisema) ойлаш <-ем>
ärge juhtunust kellelegi hingake! мо лийын нигӧланат ит ойло!
vaata, et sa kellelegi ei hinga! ончо, нигӧланат ит ойло!

hull <h'ull hullu h'ullu h'ullu, h'ullu[de h'ullu[sid_&_h'ull/e 22 adj, s>
1. adj (mõistuse kaotanud, nõdrameelne) ушдымо; (marutõbine, pöörane) орышо
hull koer орышо пий
hulluks ajama ушым колташ
hulluks minema ушым йомдараш
ta on vihast hull сырмыж дене ушыжо каен
sa oled päris hull, et sellise ilmaga sõidad тыйын йӧршын ушыжо каен
mis sa hull loom ometi teed! ушдымо мом тый ыштет!
2. adj (hirmus, jube) шучко
hullud ajad шучко пагыт
hull ilm шучко игече
hull olukord шучко положений
hull on see, et kõik teda siin tunnevad шучко тиде, тудым тыште чылан палат
mind piinab hull köha мыйым шучко кокыртыш орландара
3. s (nõdrameelne inimene) ушдымо
tormab nagu hull ушдымо гай кудалеш
4. s (miski hirmus, ebameeldiv, halb) шучко
hullem on alles ees эн шучкыжо эше ончылно
juhtub hullematki эше шучкырак лийын кертеш
5. s kõnek (kirumissõna) каргыме
ärge, hullud, katusele ronige каргыме-влак, леведыш ӱмбак ида кӱзӧ

ilmaaegu <+'aegu adv> арам, укелан, такеш; (mitte asjatult) таклан огыл, арам огыл
ilmaaegu pingutas jõudu тудо арам тыршен
ärge raisake ilmaaegu aega жапетым арам ит пытаре
kõik oli ilmaaegu чыла арам (такеш) лийын
ilmaaegu oled tige арам шыдешкет
ta ei kartnud seda ilmaaegu арам огыл (таклан огыл) тудо тиддеч лӱдын, арам огыл тудо тиддеч лӱдын шоген
ega ta seda ilmaaegu öelnud таклан огыл (арам огыл) тудо тидым ойлен

informeerima <inform'eeri[ma inform'eeri[da informeeri[b informeeri[tud 28 v> увертараш <-ем>
meid informeerisid juhtunust naabrid мо лийме нерген мемнам пошкудо-влак увертареныт
ta on loost halvasti informeeritud тиде историй нерген тудо шагал мом пален
ärge unustage sõpra informeerida йолташым увертараш ида мондо

järjekord <+k'ord korra k'orda k'orda, k'orda[de k'orda[sid_&_k'ord/i 22 s>
1. (järgnemise, reastumise kord) радам, черет
harjumuspärane järjekord тунемалтше радам
kindel järjekord раш палыме радам
tavaline järjekord тыглай радам
tähestikuline järjekord алфавит радам
järjekorras черет дене
esimeses järjekorras эн ончыч
sõnade järjekord lauses предложенийыште мут радам
järjekorrast kinni pidama черетым шекланаш
kõigest järjekorras rääkima чыла нерген рат дене ойлаш
ärge rääkige kõik korraga, vaid järjekorras тӱшкан ида ойло, а черет дене
2. (kelle v mille koht mingis reastuses v järjestuses, inimeste rida, kes ootavad midagi) черет
pikk järjekord кужу черет
elav järjekord илыше черет
palgajärjekord пашадарлан черет
piletijärjekord билетлан черет
väljaspool järjekorda черетде, черет деч посна
järjekorras черет дене
järjekorda kinni panema v ära võtma черетым налаш
järjekorda asuma v võtma черетыш шогалаш
järjekorras seisma черетыште шогаш
järjekorrast kinni pidama черетым шекланаш
end järjekorda panema черетыш шогалаш
varsti jõuab järjekord minuni вашке мыйын черетем толын шуэш
järjekord valgus laiali черет шаланен пытыш

jätma <j'ät[ma j'ätt[a jäta[b j'äe[tud, j'ätt[is j'ät[ke 35 v>
1. кодаш <-ем>
mantlit riidehoidu jätma пальтом гардеробышто кодаш
{keda} ellu jätma илышыш кодаш
{mida} endale jätma шкалан кодаш
{keda} hätta jätma эҥгекыште кодаш, ойгышто кодаш
seadust jõusse jätma законым вийыште кодаш
akent kinni jätma окнам петырен кодаш
ust lahti jätma омсам почын кодаш, омсам виш кодаш
tuba koristamata jätma пӧлемым .рыктыде кодаш
tööd lõpetamata jätma пашам пытарыде кодаш
{mida} endale mälestuseks jätma ушеш шкалан кодаш
{mida} pärandusena jätma {kellele} наследствыш кодаш
kooli pooleli jätma школым кудалташ
lugemist pooleli jätma лудмашым чараш
mängu pooleli jätma модышым чараш
triikrauda sisse jätma утюгым чиктымым кодаш
{mida} tagavaraks v varuks jätma запаслан кодаш
kirja vastuseta jätma серышым вашештыде кодаш
{mida} tegemata jätma ыштыде кодаш
{mida} ütlemata jätma ойлыде кодаш
{keda} vabadusse jätma эрыкыште кодаш
head muljet jätma поро шонымашым кодаш
kari jäeti ööseks koplisse кӱтӱм йӱдлан пече кӧргыштӧ коденыт
ärge jätke raha lauale! оксам ӱстембалне иди кодо!
jätsin vihmavarju rongi мый зонтикым поездыште монденам
olen kahjuks prillid koju jätnud чаманен каласаш логалеш, мый шинчалыкым мӧҥгыштӧ монден коденам
jätan oma kohvri kaheks päevaks sinu juurde мый шке чемоданем тый денет кок кечылан кодем
teise õuna jätan õele v õe jaoks вес олмам акамлан кодем
jäta see endale! шкалнет кодо!
jätsin ühe toa poja tarbeks ик пӧлемым эрылан кодышым
jätsin talle sedeli мый тудлан запискам кодышым
lapsed jätsime vanaema hoolde йоча-влакым ковашт деке кодышна
tormas head aega jätmata minema нигӧ дене чеверласыде каяш
auto kihutas mööda, jättes õhku tolmupilve машина воктеч кудал эртыш, почешыже пыл пуракым коден
poiss jäeti pärast tunde рвезым урок деч вара коденыт
tüdruk jäeti klassikursust kordama ӱдырым кок ийлан коденыт
küsimus jäi vastuseta йодыш вашештыде кодо
teie asemel ma jätaksin selle küsimuse sinnapaika тендан олмышто мый тиде йодышым ом нӧлтал ыле
lapsed jäeti omapead йоча-влакым эскерыме деч посна коденыт
põld jäeti sööti пасум аҥалан кодымо лийын
jättis teised narriks v lolliks молыштым дуракеш коден
uued sündmused jätsid vanad varju у событий-влак тошто-влакым шеҥгел планыш коденыт
see amet jätab meid nälga тиде профессий дене илен от лек
ta jättis joomise vähemaks тудо йӱмым кудалтен
jätsin sõrme ukse vahele омсаш парням ишенам
sõda jättis meid peavarjuta сар мемнам илем деч посна коден
lapsed jäeti maiustustest ilma йоча-влакым тамле деч посна коденыт
jätsin ukse haagist lahti омсам чыҥгырлан тӱклен коден омыл
seda asja me nii ei jäta! тидым ме тыге огына кодо!
talle ei jäetud vähimatki lootust тудлан ӱшаным коден огытыл
jätan kirja kirjutamise homseks серышым возымым мый эрлалан кодем
pulmad jäeti sügiseks сӱаным шыжылан коденыт
seda ei saa tähele panemata jätta тидым шотыш налде кодаш ок лий
jätsin kinno minemata кинош кайыде кодым
sellele küsimusele jätan vastamata тиде йодышым вашештыде кодем
piparmünt jätab suhu värske maitse пӱртньык умшаште свежалыкым коден
jänes jättis lumele värsked jäljed мераҥ лумышто кышам коден
jäta müts pähe шапкым ит кудаш кодо
pesumasin jättis pesu mustaks стиральный машина вургемым лаввранымак коден
ta jättis juuksed ööseks patsi тудо ӱппунемым йӱдлан шӱтыде коден
ma ei saa ütlemata jätta мый ойлен кодыде ом керт
2. (järele jätma, maha jätma) чарнаш <-ем>
jätke jutt! чарныза кутыраш!
jätke juba ometi! чарныза!
kass jättis näugumise пырыс магыраш чарныш
laps jättis nutu йоча шорташ чарныш
kas sa jätad juba kord! чарне!
kooli mina ei jäta мый школым ом кудалте
see mõte tuleb jätta тиде шонымашым луктын шуаш кӱлеш
oma peret ta ei jäta тудо шке ешыжым огеш кудалте

kallale <kallale postp, adv> vt ka kallal
1. postp [gen] (mille juurde tegevusse, ametisse) ♦
aeg on asuda asja kallale пашалан пижаш жап толын
asus töö kallale тудо пашалан пижын
poiss kargas toidu kallale рвезе кочкышлан пижын
perenaine võttis noa ja asus leiva kallale озавате кӱзым налын да киндым шулаш пижын
2. postp [gen] (osutab ründava tegevuse objektile) ♦
võõra vara kallale kippuma еҥын погыжлан шинчам пышташ, йот погылан шинчам пышташ
lapsed, ärge minge minu asjade kallale! йоча-влак, мыйын вургемым ида тӱкале
kohvri kallale minema чемоданыш пураш
{kellele} au kallale kippuma ала-кӧн чапшылан шинчам пышташ
koer tormas kassi kallale пий пырыс ӱмбак кержалтын
3. adv (ründama, ahistama, kimbutama) ӱмбак
tungis vastasele kallale тудо тушман ӱмбак кержалтын
peremees ässitas koerad võõrale kallale оза пийым палыдыме ӱмбак колтен
sääsed tükivad kallale шыҥа ӱмбак кержалтыт
piinavad mõtted tulevad kallale {kellele} осал шонымаш толыт (ала-кӧ деке)
nälg tikub kallale шужымо лӱдыкта

karm <k'arm karmi k'armi k'armi, k'armi[de k'armi[sid_&_k'arm/e 22 adj>
1. (leebuseta, külm) неле, осал, шыде, чоткыдо; (range, vali) пеҥгыде
karmid meetmed пеҥгыде мера
karm aeg шыде жап, осал жап
karm distsipliin пеҥгыде дисциплин
karm elu неле илыш
karm hääl чоткыдо йӱк
karmid katsumused неле тергымаш
karm keeld чоткыдо чарымаш
karmid näojooned пеҥгыде чурий сын
karm pilk пеҥгыде шинчаончалтыш
karm saatus неле пӱрымаш
karm seadus чоткыдо закон
karm süüdistus пеҥгыде титаклымаш
karm tõde неле чын
karm võitlus пеҥгыде кучедалмаш
karm õpetaja шыде туныктышо
karm kliima пеҥгыде игече, пеҥгыде климат
karm talv пеҥгыде йӱштӧ теле
karm pakane пеҥгыде чатлама
põhjamaa karm ilu йӱдвелын шыде моторлыкшо
ärge olge ta vastu nii karm ит лий тыгай шыде тудын деке
niisugune käitumine pälvib karmi karistust тыгай койыш-шоктыш осал логалтымашым йодеш
ta on saanud karmi kasvatuse тудо чоткыдо шуартышым налын
kord muutus karmimaks рат пеҥгыде лийын
2. (kare) коштыра, чоштыраҥше
karmid juuksed коштыра ӱп
karm riie коштыра вынер
karm vill коштыра меж

kartma <k'art[ma k'art[a karda[b karde[tud, k'art[is k'art[ke 34 v>
1. (hirmu tundma, pelgama, mitte julgema) лӱдаш <-ам>; (ebameeldivaks pidama, seda vältima) шекланаш <-ем>
koeri kartma пий деч лӱдаш
jumalat kartma юмо деч лӱдаш
pimedust kartma пычкемыш деч лӱдаш
surma kartma колымаш деч лӱдаш
hobune kardab autot имне машина деч лӱдеш
sa ei julge siit alla hüpata, kardad! тый тышеч тӧршташ лӱдат
ta kardab peapesu saada тудо шокшым пуртымо деч лӱдеш
poiss kartis tõtt öelda рвезе чыным ойлаш лӱдын
ärge kartke! ида лӱд
kardan, et olen eksinud лӱдам, мый йоҥылыш улам
vihma pole karta йӱр лийшаш деч лӱдман огыл
tema poolt pole meil midagi karta тудын деч шекланаш огеш кӱл
käed kardavad külma кид йӱштӧ дечын лӱдеш
laps kardab kõdi йоча чыгылтыме дечын лӱдеш
ta kardab uuendusi тудо у дечын шеклана
2. (rahutust tundma, muretsema) азапланаш <-ем>, ойгыраш <-ем>
kardan oma tervise pärast шке тазалык верч азапланем
ära karda, kõik läheb hästi ит ойгыро, чыла сай лиеш
ma hakkan juba sinu pärast kartma мый тыйын верч азапланаш тӱҥалам

katkestama <katkesta[ma katkesta[da katkesta[b katkesta[tud 27 v>
1. (pooleli jätma) лугыч ышташ <-ем>; (lõpetama) чарнаш <-ем>; (hetkeks, mõneks ajaks) чараклаш <-ем>; (järsult) кӱрышташ <-ам>, кӱрлаш <-ам>
tööd katkestama пашам лугыч ышташ
õpinguid katkestama тунеммым лугыч ышташ
kirjavahetust katkestama весылан возгалымым чарнаш
koostööd katkestama келшымашым чарнаш
suhteid katkestama келшыме кылым лугыч ышташ
rasedust katkestama мӱшкыраҥмым лугыч ышташ
voolu katkestama el токым кӱрлаш
lapsed katkestasid mängu йоча-влак модмым чарнышт
kõnelejat katkestati vahelehüüetega ойлышым кычкырымаш дене чареныт
partii katkestati 33. käigul модмаш 33-шо ходышто лугыч ышталтын
kiiruisutaja katkestas [sõidu] коньки дене коштшо дистанций гыч лектын
aeg-ajalt katkestasid vaikust püssipaugud жапын-жапын тымыкым лугыч ыштеныт
katkestatud suguühe лугыч ыштыме чиндер
2. kõnek (tugevasti pingutama, pingutamisega tervisele liiga tegema) орланаш <-ем>, кӱрышташ <-ам>
katkestab veel kotiga kõhu ära мешакым нумалын мӱшкыржым кӱрыштеш
ärge niimoodi katkestage, las ma aitan ит орлане, пу мый тылат полшем
hobune katkestab koormat vedada имне орлана возым шупшын
ta on enese raske tööga ära katkestanud неле паша дене тудо орланыше
naera nii, et katkesta või kõht naeruga кеч мӱшкырым кӱрышт, тынар воштылын

keerama <k'eera[ma keera[ta k'eera[b keera[tud 29 v>
1. (ümber telje, keskpunkti) савыраш <-ем>, пӧрдыкташ <-ем>, пӱтыраш <-ем>; (kummuli, teist külge) савырен пышташ <-ем>
ratast keerama колесам пӧрдыкташ
võtit lukus keerama ключым замокышто савыраш
ust lukku keerama замокым ключ дене петыраш
tuld väiksemaks keerama тулым иземден савыраш
raadiot mängima keerama радиом чӱкташ
kella üles keerama шагатым заводитлаш
kruvikeerajaga kruvisid ja mutreid paika keerama винт ден гайкым отвёртко дене пӱтыраш
raadio on keeratud Tallinna peale радиоприемникым Таллиннлан савырен оҥарыме
laualampi tuleb uus pirn keerata ӱстембал лампыш у лампочкым пӱтыраш кӱлеш
keerasin pudelil korgi pealt бутылка гыч пробкым пӱтырен нальым
keerasin pannkookidel teise külje мелнам савырен пыштышым
keerasin tugitooli tule poole креслым тул могырыш савырен шындышым
keerasin ämbri kummuli ведрам савырен кудалтышым
keera nägu akna poole чурий дене окна велыш савырнен шич
ta keeras näo kõrvale тудо савырнен шинче
keerasin talle selja тудын деке туп дене савырнен шинчым
keeras end kõhuli мӱшкырыш савырнен возо
haige keerati teisele küljele черлым вес могырыш савырен пыштышт
magaja keerab end voodis küljelt küljele малыше малвыверыште пӧрдын кия
minu ees istuja keeras tagasi vaatama мыйын ончылно шинчыше савырнен ончале
lapsed keerasid toa segamini v pahupidi kõnek йоча-влак пӧлемым вуй гыч йолыш савыреныт
keerasin end kohe magama kõnek мый вигак малаш савырнен возынам
2. (kokku rullima, rõngasse painutama) пӱтыраш <-ем>; (millegi sisse mähkima v pakkima) вӱдылаш <-ам>, пӱтыраш <-ем>
paberit rulli keerama кагазым пучыш пӱтыраш
vaipa rulli keerama коверым валикыш пӱтыраш
salli ümber kaela keerama шарфым шӱй йыр пӱтырен шындаш
juukseid krunni keerama ӱпым пышкемыш пӱтыраш
rulle pähe keerama ӱпым бигудиш пӱтыраш
ostu paberisse keerama сатум кагазыш вӱдылаш
riideid pampu v puntrasse keerama вургемым пышкемыш пӱтыраш
pläru keerama сигаркым пӱтыраш
keerasin endale pleedi ümber keha v keha ümber пледыш пӱтыралт возым
ema keeras lapse teki sisse ава йочам одеялыш пӱтырен пыштен
müüja keeras lilled paberisse ужалыше пеледышым кагазыш пӱтырен пуыш
kapsas hakkab pead keerama ковышта вуйым погаш тӱҥалын
traadist keeratud käevõru проволко дене пӱтырымӧ кидшол
kikki keeratud vuntsid чаплын пӱтырымӧ ӧрш
3. (kahekorra painutama) тодылаш <-ам>
leheserva kahekorra keerama лаштыкын тӱржым тодылаш
teki äärt madratsi alla keerama одеялым матрас йымак тодылаш
4. (teist suunda andma) савыраш <-ем>, савырнаш <-ем>, вашталташ <-ам>
keeras auto suurelt teelt külavaheteele тудо машиным кугу корно гыч изи корныш савырен
öösel keeras tuule lõunasse йӱдым мардеж кечывалвелыш савырнен
hommikuks oli ilma teiseks keeranud эрлан игече вашталтын
keerasin jutu teisale мутланымым вес могырыш савыренам
püüdsin ütlust naljaks keerata ойлымым воштылтышыш савыраш тыршенам
oma viha keeras ta meie vastu шке осалжым мемнан ваштареш савырен
5. (oma suunda muutma) кораҥаш <-ам>, савырнаш <-ем>
minge otse, ärge teelt kuhugi kõrvale keerake! вик ошкылза, нигуш ида кораҥ
keerake vasakule! шолашке савырныза
keerasin ümber nurga лукыш савырнышым
teekäijad keerasid maanteeäärsesse majja jooma корнызо-влак корно воктенысе пӧртыш йӱаш пурашлан савырненыт
keerasime tuldud teed tagasi ме шеҥгак савырненна
vihastus ja keeras kannapealt minekule тудо сырыш, савырныш да ошкыльо
auto keeras metsateele машина чодырасе корныш савырныш
rada keeras padrikusse йолгорно одар коклаш савырнен
tee keeras paremale корно пурлашкыла савырнен
ilm keeras vihmale игече йӱр могырыш савырнен
jutt keeras varsti poliitikale вашке мутланымаш политика могырыш савырнен
6. kõnek (virutama, äigama, lööma) пуаш <-эм>
vaat kui keeran sulle ribide vahele! вот пуэм ӧрдыжлуетлан тылат!
7. kõnek (iiveldustunde kohta) йӧсӧ лияш <-ям>
mul hakkas sees keerama мылам йӧсӧ лийын

korraga <korraga adv>
1. (äkki, järsku) кенета, трук
korraga kostis pauk кенета лӱйымаш шоктен
korraga jäid kõik vait кенета чылан шып лийыч
kust sul korraga niisugused mõtted? кушечын тыйын трук тыгай шонымашет?
korraga valdas poissi hirm кенета рвезым лӱдмаш авалтен
2. (otsekohe, korrapealt) вигак
pilved kadusid taevast ja korraga paistis ere päike пыл йомын да вигак кече шыраташ тӱҥалын
korraga ei tule kõik meeldegi вигак чыла отат шарналте
3. (sama-, üheaegselt) иканаште
seal töötas korraga kolm meest иканаште тушто кум айдеме пашам ыштеныт
ärge rääkige korraga! ида кутыро иканаште!
tal on mitu tööd korraga käsil тудо иканаште икмыняр пашам ышта
üks, kaks ja korraga! икыт, кокыт да иканаште!
4. (ühe hooga, ühtejärge, ühe korraga) вигак
jõi klaasi korraga tühjaks тудо стаканым вигак йӱын
võtab trepil kaks astet korraga тудо вигак кок йолтошкалтыш гоч ошкылеш
korraga ei või liiga palju päevitada вигак огеш лий шуко кечыште кӱаш
laenu võid tagasi maksta korraga või osade kaupa парымым вигак тӱлен кертат але ужаш жене

laiutama <laiuta[ma laiuta[da laiuta[b laiuta[tud 27 v>
1. (istmel) шинчаш <-ем>; (laiuma) шарлен шинчаш <-ам>
laiutab diivanil диваныште олян шинчын
võtke koomale, ärge laiutage! изиш шыгырныза, шарлен ида шинче!
ümberringi laiutab tume laas йырваш пич чодыра шарлен кия
peenral laiutavad kõrvitsad йыраҥыште кавун кушкын шарлен
umbrohi laiutab aias пакчаште шӱкшудо шарлен
2. (laiali ajama v sirutama) шараш <-ем>
puu laiutab oma oksi пушеҥге шке укшлажым шарен
kukk laiutas tiibu агытан шке шулдырлажым шаралтыш
mees laiutab arusaamatuses käsi пӧръеҥ нимом умылыдымын кидшым гына шаралта
3. (suurustama, praalima) моктанаш <-ем>; (priiskama) кышкаш <-ем>
laiutab oma saavutustega шке сеҥымашыж дене моктана
laiutab raha[de]ga оксам кышка, оксам кышкылтеш

laskma <l'ask[ma l'as[ta lase[b l'as[tud, l'ask[is_&_las[i l'as[ke 34 v>
1. (lubama) волям пуаш <-эм>; (kuhugi, mingisse seisundisse) колташ <-ем>
lase mind v mul tõusta мылам кынелаш пу
ärge laske tal midagi rasket tõsta тудлан нимом нелым нӧлташ ида пу
tal ei lastud rääkida тудлан ойлаш пуэн огытыл
sa ei lase teisi magada тый молылан малаш (волям) от пу
kes mind sinna laseb! кӧ мыйым тушко колта!
lase mind rahulikult istuda мыланем шып шинчаш волям пу
töö ei lase hinge tõmmata паша (канен) шӱлалташ жапым ок пу
lase ma proovin ka мыламат ыштен ончалаш пу
vangid lasti vabaks заключённыйым эрыкыш колтышт
ma ei lase sind kuhugi мый тыйым нигушкат ом колто
lehmad lasti laudast karjamaale ушкал-влакым кӱтӱшкӧ луктыч
lasksime takso minema таксим колтышна
laseme värsket õhku sisse пӧлемыш яндар южым пуртышна, пӧлемым южаҥдышна
tema kohta on igasuguseid kuuldusi lendu lastud тудын нерген тӱрлӧ манеш-манешым колтылыныт
see asi laseb end paremini korraldada тиде пашам сайракын вораҥдарен колташ лиеш
ära lase välja paista, et oled pettunud ӧпке лийметым ит ончыкто
haige juurde ei lastud kedagi черле деке нигӧм пуртен огытыл
laskis lihased lõdvaks чогашылжым ~мышцыжым луш колтыш
põllud on käest ära lastud пасулам пашаче кид деч посна кодымо
2. (langetama) колташ <-ем>, волташ <-ем>
poiss laskis ämbri kaevu рвезе ведрам тавыш волтыш
kirst lasti hauda колоткам шӱгарыш волтышт
päästepaadid lasti vette утарыше ~спасательный пуш-влакым вӱдыш волтышт
laskis süüdlaslikult pea norgu титкакан улмо гай (тудо) вуйжым сакен шогале
lase voodisse pikali кроватьыш воч, каналте
laskis rinnuli letile тудо прилавкылан эҥертыш
3. (voolama panema, jooksetama) колташ <-ем>
kraanist vett laskma кран гыч вӱдым колташ
vett v kust laskma kõnek кужын колташ, кужаш
lase vett potti кастрюльыш вӱдым пыште
lase vann kuuma vett täis ванныйым шокшо вӱд дене теме
vili lasti kottidest salve пырчым мешакла гыч шурно пурашке оптальыч
jahu lasti läbi sõela ложашым шокте дене шоктыч
laps laskis pissi voodisse kõnek йоча кроватеш кужын
poiss on püksid täis lasknud kõnek йоча йолашешыже тич темен
4. (heli, häält tekitama) йӱкым лукташ <-ем>
vilet laskma шӱшкаш, шӱшкалташ
kass laseb nurru пырыс мырла
laseb laulu (шке семынже) муралта
muusikat lasti plaatidelt (шоктышо) семым пластинке гыч колтымо
koer laskis kuuldavale kaebliku ulu пий йӧсын урмыжал колтыш
ta laseb juba ladusasti saksa keelt тудо немыч йылме дене чылт эрыкан ойла манаш лиеш
lase kuulda v tulla, mis sul öelda on айда мом ойлынет ыле, каласкале
5. (tegema, sooritama) ышташ <-ем>
kukerpalli laskma пӧрдалаш
sõrmedega nipsu laskma парня дене шолткаш
üks teeb kõike hoolikalt, teine laseb kuidas juhtub иктыже чыла шот дене ышташ тӧча, весе - кузе лектеш туге йӧра
tuttav töö, lase või pimesi палыме паша, кеч шинча ончыде ыште
lase puuriga auk sisse kõnek про дене рожым шӱтӧ
mis viga õmblusmasinal lasta ургышо машина дене айда колто веле, урго
6. (kiiresti liikuma v toimetama) кошташ <-ам>, куржталаш <-ам>
perenaine laseb toa ja köögi vahet озавате пӧлем гыч чуланыш мӧҥгеш-ончыш куржталеш
päev läbi lasksime kauplusi mööda кечыгут адакат кевыт гыч кевытыш коштын эртарышна
laseb nagu orav rattas орваште ур пӧрдмыла куржталеш
laseb suvi läbi palja jalu кеҥеж мучко чарайолын куржталеш
hobused lasksid sörki имне-влак писын йортышыч
7. (midagi teha paluma v käskima) пуаш <-эм>, -кташ <-ем>
õpetaja laseb õpilastel luuletusi pähe õppida туныктышо йоча-влаклан почеламутым наизусть тунемаш пуа
laskis endale uue ülikonna õmmelda шкаланже у костюмым ургыкташ пуыш
peremees ei teinud ise midagi, laskis kõik teenijatel teha суртоза шке нимом ыштен огыл, чылажымат слугаже-влаклан ыштыктен
laskis end mehest lahutada марийже дене ойырлыш
laskis nad vangi panna тудо нуным тюрьмаш шындыктыш
tädi laseb teid kõiki tervitada кокай тыланда чылалан саламым колта
professor laseb teatada, et tema loeng jääb täna ära профессор таче тудын лекцийже огеш лий манын палдараш кӱштыш
las ta võtab mulle ka pileti тек тудо мыламат билетым налеш
8. (tulistama) лӱяш <-ем>; лӱйкалаш <-ем>
püssi laskma пычал дене лӱяш
vibu laskma пикш дене лӱяш
vintpüssiga laskma винтовко дене лӱяш
püssist kuuli laskma пычал гыч пульым лӱяш
märki laskma мишеньыш лӱяш
pihta laskma цельыш логалаш
parte laskma лудым лӱяш
silda õhku laskma кӱварым пудештараш
sihib ja laseb целитла да лӱя
seisa, või ma lasen! шого, лӱяш тӱҥалам
laskis hoiatuspaugu õhku тудо шижтарымын южышко лӱйыш
laskis endale kuuli pähe шкаланже вуйышко пульым колтен, тудо шкаланже саҥгашкыже пулям колтен
öösel lasti värvilisi rakette йӱдым тӱрлӧ тӱсан ракетым колтылыныт
vigaseks lastud põder пульо дене сусыртен пытарыме шордо

laskuma <l'asku[ma l'asku[da l'asku[b l'asku[tud 27 v>
1. (allapoole liikuma, langema) волаш <-ем>, волен возаш <-ам>
treppi mööda v trepist laskuma тошкалтыш дене волаш
põlvili laskuma пулвуеш волен шогалаш
kõhuli laskuma мӱшкыр дене ӱлыкыла возаш
kükki laskuma чӱчырнен шинчаш
käpuli laskuma нылйола шинчаш
alpinistid laskuvad köite varal альпинист-влак кандыра дене волат
laskusime järsust nõlvast jõe äärde тура сер дене эҥер деке волышна
tuukrid laskusid järve põhja водолаз-шамыч ер пундашке волышт
linnuparv laskus pihlaka otsa кайык тӱшка пызлышке волен шинче
liblikas laskus õiele лыве пеледыш ӱмбак волен шинче
haige laskus diivanile черле еҥ диванышке волен шинче
laskub väsinuna tugitooli тудо ноен креслышке волен шинчеш
lennuk hakkab laskuma самолёт волаш тӱҥалеш
pilved laskusid madalale пыл-влак ӱлыкырак волышт
udu laskub järvele тӱтыра ер ӱмбаке вола
pimedus laskus üle maa йӱд пычкемыш уло мландым петырыш
vaikus laskub linnale шып тымык ола ӱмбаке вола
mure laskub südamele ойго шӱмышкӧ возеш
2. (tegevusse, olekusse lülituma v süvenema) келгышке каяш <-ем>
arutlustesse laskuma шонкалымашке пурен каяш
vaidlustesse laskuma ӱчашымашке пурен каяш
ärge laskuge üksikasjadesse пеш тыгыде детальым шонкалымышке келгын ида пуро
tema sellise alatuseni ei lasku тынар ӱлыл шонымашке тудо волышаш огыл

lehvitama <lehvita[ma lehvita[da lehvita[b lehvita[tud 27 v>
1. (viibutama) солкалаш <-ем>, лупшаш <-ем>; (ägedalt) рӱзалташ <-ем>; (veidi, mõnda aega) рӱзаш <-ем>, рӱзкалаш <-ем>; (lehvima panema) рӱзыкташ
kätt v käega lehvitama кид дене солкалаш
kukk lehvitab tiibu v tiibadega агытан шулдыржо дене лупша
tuul lehvitab pesu nööril мардеж кандыраш сакыме вургемым рӱзыкта
käisime külalisi saatmas ning lehvitamas ме уна-влакым ужаташ да (корныш лекшыштла) кид дене рӱзалташ мийышна
lehvitasime lahkuvale laevale järele ме кайыше корабльлан почешыже киднам рӱзалтышна
2. kõnek (levitama) шараш, палдараш, каласкалаш
ärge oma plaane v plaanidega enneaegu lehvitage шке планда нерген ондакак ида каласкале

libisema <libise[ma libise[da libise[b libise[tud 27 v> (liuguma, liuglema) яклешташ <-ам>, мунчалташ <-ем>; (maha, välja) мучышташ <-ем>; (käest, maha) яклешт лекташ <-ам>; (kergelt üle) куржын эрташ, шикшалташ, волгенчаш; (huulilt, keelelt) мучышташ, мучыштен каяш
suusad libisesid hästi ече сайын яклешт каен
seep libises käest шовын кид гыч мучыштен кайыш
mantel libises õlgadelt maha пальто ваче гыч мунчалтен волыш
vanker libises teelt орва корно гыч кудал волыш
jalg libises ja ta kukkus йолжо яклеште да тудо камвозо
vaata, et sa ei libise ончо, ит яклешт
sulg libiseb kergelt пыстыл куштылгын кая
varjud libisevad üle toa ӱмыл-влак пӧлем мучко коштедат
paat libises vaikselt kalda poole пуш эркын сер деке (вӱд ӱмбач) яклешт кая
pilk libiseb üle kirjaridade шинчаончалтышыже серыш корныла гоч эрта
üle näo libises naeratus шӱргыжӧ мучко шыргыжмаш эртыш
üle huulte libises vandesõna умшаж гыч каргымаш мут-шомак мучышталте
jutt libises märkamatult poliitikale мутланымаш шижде политикыш кусныш
võit libises käes viimastel mänguminutitel модышын пытартыш татлаштыже сеҥымаш кид гыч мучыштен кайыш
ärge laske head võimalust mööda libiseda сай возможностьым кид гычет ит колто

liialdus <liialdus liialduse liialdus[t liialdus[se, liialdus[te liialdus/i 11 s> утыж дене кугемдымаш; (ülepingutamine) форисирований; (äärmus) утыж дене ыштымаш
arhitektuurilised liialdused архитектурный излишестве ~утылык
hüperbool on poeetiline liialdus гипербол - поэтический кугемдымаш
hoiduge liialdustest утылык дечын кораҥза
ärge laskuge liialdustesse утыж дене ида тӧчӧ
mõninga liialdusega võiks väita, et ... изирак ешартыш дене каласаш лиеш

liigne <l'iigne l'iigse l'iigse[t -, l'iigse[te l'iigse[id 2 adj> (ülearune) уто; (ülemäärane) утыждене, кугемдыме
liigne suu lauas ӱстел коклаште уто умша
liigne enesekindlus утыж дене танатарланымаш ~самоуверенный улмаш
liigne tähelepanu уто тӱткыш
tundis end seltskonnas liigsena моло-влак коклаште шкенжым утылан чучо
ärge tehke endale liigset tüli утыждене шкендетым ит толаштаре

oh <'oh interj>
1. (rõõmu, imestuse, üllatuse, soovi, kaastunde väljendamisel) ох, эх, ой, эй, ай; (etteheite, kirumise puhul) ой, эх; (pahameele puhul) э-я-яй
oh kui ilus ilm! ой, кече могай мотор!
oh mis õnn, et kohtusime! ой могай пиал вашлиймына!
oh imet! ой ӧрат!, эх томаша!
oh tuleks juba kevad! эх, вашке шошо шужо ыле!
oh saaks ta terveks! эх, тӧрланыжак ыле тудо!
oh sa vaesekene, mis juhtus? ой тый изием, мо лие?
oh õnnetust! ой азап!, ой, томаша!
oh kui halvasti see välja kukkus! ой кузе йӧндымын лекте!
oh kurat küll! kõnek ох, керемет!, эх, явыл!
2. (viisaka tõrjumise väljendamisel) ой, ну, ай
oh, mis te nüüd! ой, ну мо те ынде
oh mis nüüd mina! ай мыйже мо!
oh ei, tuppa ma küll ei tule! ой уке, пураш ом тӱҥал!
3. (nõustumise, kinnituse väljendamisel) да, ну
oh muidugi ну мутат уке, да конешне
oh ärge mind oodake да ида вучо мыйым
oh olgu pealegi ну йӧра
oh jaa, olen kuulnud а ну, колынам

pahandus <pahandus pahanduse pahandus[t pahandus[se, pahandus[te pahandus/i 11 s>
1. (pahategu, kahjutegu) осал, зиян, пужкалымаш, вредительстве
lapsed ärge tehke pahandust! йоча-влак, зияным ыштен ида кошт!
rahe tegi palju pahandust шолем ятыр зияным конда
mine tea, mis pahandusi on poiss koolis jälle teinud кай да пале, могай эше осалым йоча школышто ыштен
nüüd oled küll pahandusega hakkama saanud ынде тый чынак осал пашам ыштен пытарышыч
2. (ebameeldivus) шутыр, туткар; (tüli, riid) экшык, уто-сите
tal oli tööl pahandusi пашаште ала-могай уто-сите лийын ыле
mul oli hommikul mehega pahandus эрдене марием ден изиш вурседылна
sellest võib ainult suurt v paksu pahandust tulla тышеч иктаж уто-сите лектын кертеш
3. (mure, tülin) паша
esimestel päevadel oli kutsikaga palju pahandust икымше кечылаште пинеге дене пеш ятыр паша ыле

pidama2 <pida[ma pida[da p'ea[b p'ee[tud, pida[s pida[ge p'ee[takse 28 v>
1. (kusagil v mingis olukorras hoidma) кучаш <-ем>
pidas kirvest käes кидыштыже товарым кучен
raha ta kodus ei pidanud тудо мӧҥгыштыжӧ оксам кучен огыл
lauda pidas vaid üks nael оҥам ик пуда гына кучен
haiget peetakse dieedil черле-влак диетым кучат
ta pidas seda enda teada тудо тидым шке кӧргыштыжӧ кучен
2. (säilitama, alal hoidma) кучаш <-ем>, эскераш <-ем>, шекланаш <-ем>
distantsi pidama дистанцийым эскераш
dieeti pidama диетым кучаш
pidage puhtust! яндарлыкым эскерыза!
pea meeles, mis teha tuleb! мом ышташ кӱлешым вуйыштет кучо!
aitäh, et mind meeles pidasid! тау, мыйым монден отыл!
3. (tagasi hoidma, ohjeldama) кучаш <-ем>
ta ei suutnud enam nuttu pidada тудо тетла шинчавӱдшым кучен кертын огыл
püüdsin teda pidada, et ta midagi mõtlematut ei teeks мый тудым иктаж-мом кӱлдымым ынже ыште манын, кучышым
see uks ei pea varast тиде омса шолышташ шонышым ок кучо
4. (ühes paigas, ühesugusena püsima) шогаш <-ем>
peab ilusat ilma игече сай шога
värv jäi hästi pidama чия сайын возын
rahvas ei taha maale pidama jääda калык ялыште илаш ынеж код
tara on küll vana, kuid peab veel mõni aeg пече, чынжымак, тошто, но але шога
5. (paigal püsivaks saama v tegema) ♦
kuul jäi seina pidama пуля пырдыжеш пурен шинчын
ma ei saanud kuidagi haavast verd pidama иый нигузе сусыр гыч йогышо вӱрым шогалтен кертын омыл
minu taha asi pidama ei jää мыйын почеш паша ыштыде ок код
pilk jäi tüdrukul pidama шинчаончалтышыже ӱдыр ӱмбалне кучалте
pidage, ärge minge veel ära! kõnek шогыза, эше ида кай!
6. (vedelikku, soojust mitte läbi laskma) кучаш <-ем>
ahi ei pea sooja коҥга шокшым ок кучо
katus ei pea vihma леведыш йӱр вӱдым ок кучо
kingad ei pea vett йолчием вӱд деч ок арале
7. (mingi tegevusalaga seoses) кучаш
pidas poodi кевытым кучен
peab teenijat полышкалыше-влакым кучен
ta peab advokaadiametit тудо адвокатлан ышта
8. (teatud toimingut sooritama, läbi viima) вӱдаш <-ем>, эртараш <-ем>
kõnet pidama мутым ойлаш
päevikut pidama дневникым возаш
läbirääkimisi pidama переговорым эртараш, переговорым вӱдаш
konverents peetakse 4.--7. juulini конверенций нылымше гыч шымше июнь марте эртаралтын
kõneleja pidas lühikese pausi выступатлыше ойыштыжо чарналтышым ыштыш
9. (hooldama, hoolitsema) эсаплаш <-ем>, ончаш <-ем>
hobuse eest hoolt pidama имне почеш ончаш
kasuvanemad pidasid teda nagu oma last приёмный ача-аваже тудым шочмо йочашт семынак онченыт
10. (aega veetma) ♦
videvikku pidama рӱмбалгыште шинчаш
lõunatundi pidama кечывал кочкышым ышташ
mehed istusid suitsutundi pidama пӧръеҥ-влак каналташ шинчыч
11. (teatud elujärgus olema) илаш <-ем>, лияш <-ям>
kapten peab endiselt poissmehepõlve капитан алят качымарий илышым ила
taat pidas pensionipõlve кугыза пенсийыште лийын
12. (teat füüsilises v psüühilises seisundis olemise kohta) ♦
ta peab minu vastu viha тудо мыланем шыдым куча
ära pea nende meestega sõprust нине пӧръеҥ-влак дене ит кошт
13. (arvama, oletama) шонаш <-ем>, шотлаш <-ем>
pidasin lähenejat Antsuks толшо еҥым Антс (улеш) манын шонышым
teda peeti rikkaks тудым поянлан шотленыт
kelleks sa mind õige pead! kõnek тый мыйым кӧлан шотлет
seda seent peetakse mürgiseks тиде поҥго аярлан шотлалтеш
pidasin vajalikuks кӱлешлан шотлышым
14. (hoolima, lugu pidama) (eitusega) ♦
peab endast liiga palju шкенжым пеш кугуэш шотла

süüdistama <süüdista[ma süüdista[da süüdista[b süüdista[tud 27 v>
1. (süüks panema, halba ette heitma) титаклаш <-ем>
süüdistab oma naabrit pettuses шке пошкудыжым ондалымаште титакла
ärge süüdistage ennast selles õnnetuses тиде экшыклан кӧра шкендам ида титакле
ema süüdistab poega laiskuses ава эргыжым його улмыжлан титакла
kõiges süüdista iseennast! чыла шотыштат шкенетым титакле!
2. jur (kuriteos süüdlaseks väitma) титаклаш
kohtualust süüdistatakse varguses подсудимыйым шолыштмаште титаклат

teineteise sg gen <+- teise t'eis[t t'eise, - - 12 pron> (näitab, et tegevus v vahekord kahe olendi, asja v nähtuse vahel on vastastikune) икте-весе
nad armastavad teineteist нуно икте-весым йӧратат
ärge teineteist segage! икте-весылан ида мешай!
sõbrad surusid teineteisel kätt йолташ-влак икте-весылан кидым кормыжтышт
nad jäid teineteisele järjest võõramaks нуно икте-весе деч чотрак да чотрак тораҥыч

tülitama <tülita[ma tülita[da tülita[b tülita[tud 27 v> (segama, häirima, tüli tegema) азапландараш <-ем>, толаштараш <-ем>, пуштылаш <-ам>, тургыжландараш <-ем>
{keda} palvega tülitama йодмаш дене пуштылаш
ärge tülitage haiget черлым ида тургыжландаре
sääsed kipuvad tülitama шыҥа-влак толаштарат
ära tülita mind oma tobedate küsimustega мыйым окмак-йодышет-влак дене ит толаштаре
vabandage, et teid oma küsimusega tülitan нелеш ида нал, тендам йодышем дене тургыжландарем