[MARI] Eesti-mari sõnaraamat

eksima <'eksi[ma 'eksi[da eksi[b eksi[tud 28 v>
1. (teed kaotama) йомаш <-ам>
olime teelt eksinud чын корнынам йомдаренна
laps eksis metsa йоча чодыраште йомын
lamba järelt eksinud tall шорык деч йомын кодшо пача
2. (kuhugi juhuslikult sattuma) толын лекташ <-ем>, йоҥылыш пураш <-ем>
vahel eksib siia kolkasse mõni võõras южо-гунам тиде маска лукышко палыдыме еҥат толын лектеш
linna eksinud põder олашке толын лекше шордо
3. (viga tegema) йоҥылыш лияш <-ям>
eksid rängalt пеш йоҥылыш улат
sa eksid, kui nii arvad тыге шонет гын, тый йоҥылыш улат
eksis olukorra hindamisel положенийжым аклымаште йоҥылыш ыле
eksisin uksega омса ден йоҥылыш лийым
ta on eksinud elukutse valikuga тудо пашам ойырымыж годым йоҥылыш лийын
sõnades v kõnes eksima йоҥылыш ойлаш, йоҥылыш ойлен колташ
4. (reegleid, tavasid rikkuma) пудырташ <-ем>
sa oled seaduse vastu eksinud тый законым пудыртенат
kutse-eetika vastu eksima профессиональный этикым пудырташ

enne2 <'enne adv, prep>
1. adv (varem, varemalt) ончыч, ондак
niisugust asja pole ma enne näinud ончыч мый тыгайым ужын омыл
kus sa enne töötasid? тый ончыч кушто пашам ыштенат?
olin ammu enne kohal kui tema мый тудын деч шукылан ончыч верыште ыльым
ta oli ilusam kui kunagi enne тудо моло жапысыже деч моторрак ыле
nii on ennegi tehtud тыге ондакат ыштат ыле
olime juba enne kokku leppinud ондакак мутланен келшенна ыле
enne ma sind ära ei lase, kui kõik ära räägid чыла мыланем каласкалымешкет мый тыйым нигуш ом колто
enne kui vastad, mõtle вашештымет деч ончыч шоналте
2. adv (esmalt, kõigepealt) ончыч
enne mõtle asi läbi, siis otsusta ончыч шоналте вара решенийым лук
kuhu sa kiirustad, söö enne! кушко тунар вашкет, ончыч коч!
kõige enne on vaja plaan koostada эн ончыч планым ямдылыман
3. prep [part] (ajaliselt varem) ончыч
enne lõunat кечывал деч ончыч
enne meie ajaarvamist мемнан эре деч ончыч
enne pühi пайрем деч ончыч
enne tähtaega срок деч ончыч
rong väljub 5 minutit enne kuut поезд куд шагат деч вич минутлан ончыч тарвана
enne ärasõitu кудалме деч ончыч
enne pimedat пычкемыш деч ончыч
enne starti старт деч ончыч
enne õhtut ta ei tule кас деч ончыч тудо огеш тол
4. prep [part] (ruumiliselt varem) -де
enne seda maja keerab tee vasakule тиде пӧрт деке шуде корно шолашке савырна

haarama <h'aara[ma haara[ta h'aara[b haara[tud 29 v>
1. (kätte v kinni võtma) авалташ <-ем>, руалташ <-ем>; (klammerduma) пижаш <-ам>; (kahmama, kaasa võtma) налаш <-ам>, солалташ <-ем>; (ära napsama) руалтен налаш, шупшын налаш; (hammastega) овалташ <-ем>; (ümbert kinni) ӧндалаш <-ам>
koer haaras kondi пий лум овалтыш
ta haaras püssi тудо пычалым руалтыш
haarasin käest kinni мый кидшым руалтышым
haige haaras käega rinnust kinni черле еҥ шӱмжым руалтыш
ta haaras käterätiku ja läks ujuma тудо шӱргышовычшым солалтыш да йӱштылаш кайыш
haarasin vihma puhuks vihmavarju kaasa йӱр лиеш манын, мый зонтикым пеленем нальым
haarasime paremad kohad endale ме эн сай вер-влакым руалтышна
haaras võimu enda kätte тудо властьым шке кидышкыже руалтыш
haaras raamatu käest ära тудо книгам кид гыч руалтыш
haarasin tal käe alt kinni мый тудым кид йымач руалтышым
lained haarasid paadi толкын-влак пушым нӧлтальыч
haarasin jutuotsa enda kätte мый мутланымаште инициативым шке кидышкем нальым, мутланымашым шке кидышкем налынам
2. (oma valdusse v võimusesse võtma) авалташ <-ем>, авалаш <-ем>
leegid haarasid kogu maja тулйолкын уло пӧртым авалтыш
streik haaras kogu maa забастовко уло элым авалтыш
teda haaras hirm тудын чонжылан шуй чучо, тудо чотак лӱдӧ
mind haarasid kahtlused мыйым ӱшаныдымаш авалыш, мыланем ӱшаныдымын чучо
taati haaras viha шоҥго кочам шыде тул авалыш
3. (kütkestama, köitma) шӱмаҥдаш <-ем>, шӱмештараш <-ем>
töö haaras mind паша мыйым шӱмештарыш
olime haaratud sügismetsa ilust мемнам шыже чодыран моторлыкшо сымыстарен
haarav muusika ойыпло музык, ойыпло сем
haarav vaatepilt ойыпло сӱрет
4. sõj (vaenlase tiivast möödudes tagalasse tungima) маневрироватлаш <-ем>

hilja <hilja adv>
1. adv вара
hilja õhtul вара кастене
hilja öösel вара йӱдым
on juba päris hilja уже чылт вара
abi saabus liiga hilja полыш пеш вара толын
2. adj; s пытартыш
jäime hilja peale istuma ме тушто пытартыш шагат марте шинченна
olime seal hilja õhtuni ме тушто пытартыш кас марте лийынна

igavesti <igavesti adv>
1. (ajaliselt lõputult, aina, pidevalt) курымлан, курымеш, курымешлан
igavesti sinu курымеш тыйын
igavesti muutuv maailm эре вашталтше тӱня
2. (väga, tohutult) пеш
igavesti vana maja пеш тошто пӧрт
igavesti huvitav raamat пеш оҥай книга
olime igavesti väsinud ме пешак нойышо лийын улына

janu <janu janu janu j'annu, janu[de janu[sid 17 s>
1. сусын, йӱмӧ шумо, йӱмышумо, сусынымаш
piinav janu чытыдыме сусын
kustutamatu janu пеш кугун йӱмӧ шумо
janu tundma йӱмӧ шумым шижаш
janu kustutama сусын кандараш, йӱмышумым чараш
janusse surema йӱмышумо дене колаш
mul hakkas janu мыйын йӱмем шуаш тӱҥале
rändurit vaevas janu корныеҥым сусын индырен
soolane toit tekitab janu шинчалан кочкыш деч вара йӱмӧ шуэш
jõin janu täis йӱын темынам
olime janust nõrkemas мемнан пеш чот йӱмына шуын
2. piltl (himu, iha) тӱланыме, тыршымаш, тӧчымӧ, чонйодмо, вучымаш, кычалмаш, ситмыжлык
kõmujanu сенацийым кычалмаш
õnnejanu пиалым вучымаш
3. (suur sõõm) нелтыш, подылтыш
jõin hea janu allikavett мый яндар памаш вӱд (подылтышым) подыльым
ta rüüpas tubli janu õlut тудо сырам подыльо

jooks <j'ooks jooksu j'ooksu j'ooksu, j'ooksu[de j'ooksu[sid_&_j'ooks/e 22 s>
куржмаш, кудалмаш; (võidu-) куржталмаш
saja meetri jooks шӱдӧ метрым куржмаш, шӱдӧ метрлан куржмаш
finaaljooks sport финальный куржмаш
krossijooks sport кросс
lühimaajooks sport спринт
maratonijooks марафоным куржмаш
teatejooks sport эстафетым куржмаш
tervisejooks тазаҥдыме куржмаш
olime kiirest jooksust väsinud писын куржмаш деч ме ноен улына
hobust jooksule sundima имньым кудалаш истырташ
poiss kukkus jooksu pealt maha рвезе куржшыжла камвозо
ta pani jooksu peal nööpe kinni тудо куржшыжла полдыштен
olin päevad läbi jooksus мый кече мучко куржталыштым
poiss pani maja poole jooksu рвезе пӧрт велыш куржаш тӱҥале
ta tuli suure v tulise v kange v kõva jooksuga тудо аҥыргыше гай чымалт тольо

ka <ka adv>
(samuti) тугак, -ат, -ят; (isegi, koguni) даже
kas sina olid ka seal? тыят тушто лийынат мо?
ka meie olime kunagi noored меат ала-кунам самырык лийынна
keegi ei suutnud aidata, ka arst mitte иктат полшен кертын огыл, врачат
oli ka selliseid päevi тыгаят кече-влак лийыныт
kuhu sa ka ei läheks Кушко тыят от кай ыле

kodumaa <+m'aa m'aa m'aa[d -, m'aa[de_&_maa[de m'aa[sid_&_m'a[id 26 s>
1. шочмо эл
kodumaa kaitsmine шочмо элым аралаш
peotäis kodumaa mulda шочмо элысе мланде кормыж
kodumaalt välja saatma шочмо эл гыч поктен лукташ
saabus võõrsilt kodumaale йот вер гыч шочмо элыш толын
ta sängitati kodumaa mulda piltl тудым шочмо элыште тоеныт
2. (maa, piirkond, kust miski pärineb) шочмо вер
kartuli kodumaa on Ameerika Америка пареҥгын шочмо верже
olime lõvide kodumaal лев-влакын шочмо верыштышт лийынна
3. (i-mitmuse väliskohakäänetes) (kodukant) шочмо кундем
ta on jälle kodumail тудо адакат шочмо кундемыштыже
tahan kodumaile minna шочмо кундемыш кайыме шукта

kolmveerand <+veerand veerandi veerandi[t -, veerandi[te veerande[id 2 num>
1. (murdarv) кум нылыташ
kaks ja kolmveerand кок тичмаш да кум нылыташ
2. (kellaaja kohta, hulgalt, koguselt kolm neljandikku) кум чырык, нылле вич минут
kell on kolmveerand kaks лучко минут гыч кокыт шуэш, лучко минутде кокыт
olime seal kolmveerand tundi ме тушто нылле вич минутлан лийынна
piima oli kolmveerand klaasi стаканыште кум чырык шӧр лийын

kord1 <k'ord adv>
1. (ükskord, kunagi, millalgi minevikus) ожно, икана; (millalgi edaspidi) ала-кунам, кунам-гынат
elasid kord eit ja taat ожно иленыт кугыза ден кува
kord ennemuistsel ajal ожно тошто жапыште
kord on siin põllud olnud ожно тыште пасу лийын
ka meie olime kord noored ала-кунам меат самырык лийынна
see oli kord kevadel тиде лийын икана шошым
kord tuleb kõigil surra ала-кунам чылалан мыланна колаш
sellest poisist tuleb kord kuulus mees кунам-гынат тиде рвезе кумдан палыме лиеш
usun, et see unistus kord täitub ӱшанем, тиде шонымаш кунам-гынат шукталтеш
2. (ometi, viimaks, lõpuks) пытартышлан
jäta mind ometi kord rahule! кодо мыйым пытартышлан!
hakka juba kord minema! кай ындыжым пытартышлан!
kas sa jääd juba kord vait! шып лий пытартышлан!
ütleksid kordki tõe välja пытартышлан чыным ойло ыле!
3. (kinnitab mingit paratamatut asjaolu) уж
elu on juba kord selline илыш тыгай уж
ma olen kord säärane arg, mis parata уж
kui see juba kord jutuks tuli, siis... тидын нерген мут толын гын уж
4. (märgib olukordade vaheldumist) то...,то, я...,я
kord nii, kord naa то тыге, то туге, икана тыге, вес гана туге
kord siin, kord seal то тыште, то тушто
sadas kord lund, kord vihma я лум лумын, я йӱр йӱрын

korralikult <korralikult adv>
1. (hästi, hoolikalt) сайын
poiss õpib korralikult рвезе сайын тунемеш
täidab oma kohustusi korralikult тудо шке ыштышаш пашажым сайын ышта
haige eest hoolitseti korralikult черлым сайын онченыт
2. (nõuetekohaselt, laitmatult) шот дене, сайын
ta käib korralikult riides тудо шот дене чия
käitu korralikult шкенетым шот дене кучо
kõneleb saksa keelt küllaltki korralikult тудо немычла пеш сайын кутыра
ma pole mitu ööd korralikult maganud мый икмыняр кече шот дене мален омыл
3. (tublisti, kõvasti) сай, сайын
teenib korralikult тудо сай пашадарым налеш
süüa anti korralikult сай кочкышым пукшеныт
olime korralikult läbi külmunud ме сайынак кылменна
mehed olid korralikult purjus пӧръеҥ-влак сайынак йӱыныт

kui <k'ui konj, adv; k'ui k'ui k'ui[d -, k'ui[de k'ui[sid 26 s>
1. konj (võrdlev) гай, кузе, деч
tugev kui karu маска гай патыр
meri on sile kui peegel теҥыз воштончыш гай яклака
vihma sadas kui oavarrest йӱр ведра гыч оптымо гай йӱрын
ilm polegi nii külm, kui ma arvasin игече тыгай йӱштӧ огыл, кузе мый шоненам
viimne kui toiduraas on otsas кочкыш пытартыш пырче марте пытен
vend on noorem kui mina шольо мый дечем самырыкрак
ilm tundub soojem kui hommikul игече шокшырак эрденысе деч
asi on enam kui kahtlane паша пешак ӱшаныдыме
2. konj (väljendab aega, tingimust) гын
kui homme sajab, siis me matkale ei lähe эрла йӱр лиеш гын, походыш огына кай
kui sa ei taha, siis ära tule тыйын огеш шу гын, тугеже ит тол
kui võimalik, jätaksin sinna minemata лиеш ыле гын, мый ом кай ыле тушко
kui mitte, siis mitte уке гын, уке
küll on tore, kui sul on sõber сай, кунам тыйын йолташет уло
teie olete vist, kui ma ei eksi, proua Pihlak? те госпожа Пихлак улыда, мый йоҥылыш ом лий гын?
poisse oli kolm, kui mitte neli рвезе-влак кумытын лийыныт, нылытын огыл гын
kui õige saadaks talle kirja! колташ ыле тудлан тиде серышым!
3. konj (samastav) семын
tema kui matemaatik armastab täpsust тудо математик семын рашлыкым йӧрата
tunnen teda kui tagasihoidlikku inimest мый тудым тыматле айдеме семын палем
4. konj (ühendav) -ат
nii ööd kui päevad кечывалымат, йӱдымат
5. adv (küsi-, hüüdlauses) могай
kui vana sa oled? мыняр ияш тый улат?
kui palju see maksab? мыняр тиде шога?
kui ilus maja! могай мотор пӧрт!
kui noored me tookord olime! могай самырык ме лийынна!
kui kiiresti lendab aeg! могай писын жап эрта!
6. s но
selles asjas olid veel oma kuid ja agad тиде пашаште шке но лийын

lambakari <+kari karja k'arja k'arja, k'arja[de k'arja[sid_&_k'arj/u 24 s> шорык кӱтӱ, шорык тӱшка, тага тӱшка; (suur) отар, шорык тӱшка, тага тӱшка
käisime v olime lambakarjas шоры кӱтӱм кӱтышна

leil <l'eil leili l'eili l'eili, l'eili[de l'eili[sid_&_l'eil/e 22 s>
1. (aur) пар
kuiv leil кукшо пар
niiske leil вӱдан пар
leili viskama шокшым пуаш
leili võtma мончаште кыраш, паритлалташ
ma ei kannata kõva leili мый шокшо парым чытен ом керт
2. (leitsak) шокшо
keskpäevane leil кечывал шокшо
3. kõnek (mahv, tamp, sõit, säru) вашкымаш, шокшым пумаш
vaenlasele leili tegema тушманлан шокшым пуаш
olime minekuga leilis ме кайымаште чот вашкышна

loll <l'oll lolli l'olli l'olli, l'olli[de l'olli[sid_&_l'oll/e 22 adj, s>
1. adj (rumal, taipamatu) ораде, ушдымо, сойыр, пермак, пелторта, окмак; (tegude, jutu jms kohta) аҥыра, мага
loll poisike пермак рвезе
loll kutsikas аҥыра пинеге
loll mõte аҥыра шонымаш
äärmiselt loll juhtum аҥыра явала лиймаш
olime alles noored ja lollid самырык да йырай лийынна
tuleb ikka minna, sai talle lollist peast v lolli peaga lubatud каяшак кӱлеш, окмакем дене тудлан мутым пуымо
jäi mulle lolli näoga otsa vahtima ораде семын мыйын ӱмбак ончаш тӱҥале
tal on lolli moodi vedanud тудын пиалже лийын
meie olukord on lollimast lollim кызыт аҥыра деч аҥыра положенийыште улына
2. adj kõnek (hull, poole aruga, napakas) ушдымо, окмак, ораде, аҥыргыше, акылдыме
ta olevat vanast peast lolliks läinud шоҥгылыкешыже ушыжым йомдараш тӱҥалын маныт, шоҥгылыкешыже аҥырген маныт
tööd on nii palju, et mine või lolliks паша тунаре, окмакеш каяш лиеш
3. s (rumal inimene) окмак, ораде, пелторта, аҥыра; (nõdrameelne) аҥыргыше, окмакеш кайыше, орадеш кайыше, ушдымо лийше; (lollus) ораде, аҥыралык, кӱлеш-оккӱл
püsti loll окмак
otsi lolli! кычал орадым!
sellest saab lollgi aru тидык окмакат умыла
ära mängi lolli ит окмаклане
ära sa lolli tee, et lähed кает гын, окмакеш кодат
ära pane tähele, mulle meeldib vahel lolli ajada вуешет ит нал, мыланем южгунам орадыланаш келша

masendama <masenda[ma masenda[da masenda[b masenda[tud 27 v> (rusuma, rõhuma) пызыраш <-ем>, пызырен шогаш <-ем>, пызыркалаш <-ем>, шыгыремдаш <-ем>, шыгыремден шогаш <-ем>, темдаш <-ем>, темден шогаш <-ем>, пылныктараш <-ем>, пунчаш <-ем>, шыгыраш <-ем>, тӱлыжтараш <-ем>, тӱҥдаш <-ем>, индыраш <-ем>, вӱрым лӧкаш <-ем>; (kurvastama) тӱнчыктараш <-ем>
mind masendab inimeste hoolimatus мыйым айдемын азапланыдымашышт темда
omaste surm masendas лишыл-влакын вес тӱняш каймышт пызырен
üksindus masendab шкет кодмаш индыра
raskused masendavad нелылык темда
olime nähtust masendatud ужмо дене ме темден шогалше лийынна
masendavas meeleolus темдыме улмышто

naaber <n'aaber n'aabri n'aabri[t -, n'aabri[te n'aabre[id 2 s> пошкудо, воктенысе
idanaaber эрвел пошкудо
toanaaber пӧлем дене илыше пошкудо
naabrid vastaskorterist ваштареш пачер гыч пошкудо
läks naabrite juurde v poole тудо пошкудо-влак дене каен
olime naabrite pool v naabritel külas ме пошкудо деке унала коштын улына
eestlaste naabriteks lõunas on lätlased этон-влакын кечывалвел пошкудышт латыш-влак улыт
kes olid su naabrid pulmalauas? кӧ дене тый сӱан ӱстелтӧр коклаште шинченат?
kas need taimed sobivad üksteisele naabriks? кертыт мо нине кушкыл-влак воктен кушкаш?

naer <n'aer naeru n'aeru n'aeru, n'aeru[de n'aeru[sid_&_n'aer/e 22 s>
1. (naermine) воштылмо, воштылтыш, воштылчык, воштылмаш; (vali) лоргымо, лоргыжмаш
hele naer йоҥго воштылмаш, йҥго воштылтыш
kaasakiskuv naer воштылаш кумылым лукшо
mürisev v rõkkav naer шергылтше воштылтыш
pahatahtlik naer чужга воштылтыш
pilkav naer игылтмашан воштылмо
naer läbi pisarate шинчавӱд вошт воштылмаш
vaevalt pidasime naeru kinni ме пыкше воштылмынам кучышна
naer kipub v tükib v tuleb [vägisi] peale воштылтыш толеш
olime naerust nõrkemas воштылын колаш
olime naerust hingetud воштылмо дене пызыралтынна
ära aja mulle naeru peale мыйым ит воштылто
2. (hääletu naer, muie) шыргыжмаш
{kellel} nägu laia naeru täis кумда шыргыжме чурий тич
{kelle} huuled kiskusid virilale naerule шыргыжмаште тӱрвӧ гадыргыш
3. (tögamine, pilkamine) койдарчык, игылтмаш, мыскылтыш, воштылмаш; (pilkealune) воштылчык, койдарчык
sattus sõprade naeru alla йолташыже- влаклан воштылалте
tegi end ilmarahva naeruks тудо шкежым чыла ончылно воштылчыкыш ыштыш

nimelt <nimelt adv>
1. (just nii, täpselt) лач(ак), тыгак
nimelt seda ta ootaski тудо лачак тидымак вучен
ta tahab just nimelt selliseid kingi тудлан лач тыгай туфльо кӱлеш
kavatsen autot osta, aga ma ei tea, missugust nimelt мый машинам налме шуэш, лач могай улмыжым ом пале
nimelt selles küsimuses on meil lahkarvamusi лач тиде йодышышто мемнан шонымашна тореш каят
Kas sa mõtled Jaani? -- Just nimelt. Тый Яан нерген шонет? -- Лач тудын нергенак.
ütlen teile veel paar sõna -- just nimelt teile эше икмыняр мутым тыланда каласем -- лач тыланда гына
andis meile head nõu, ja nimelt, et lahkuksime тудо мыланна сай ой-каҥашым пуэн, лачак мыланна каяш гына
ja nimelt mida teile siit vaja on? мо тыланда лач тыште кӱлеш?
võid teda õnnitleda, ta sai nimelt vanaisaks саламлен кертыда, тудо коча лийын
meid ta ei märganud, olime nimelt põõsaste taga мемнам тудо ыш уж, лач ме вондер шеҥгелне лийынна
2. (nimme, meelega, sihilikult) лӱмын(ак)
lähen nimelt, öeldagu mis tahes мый лӱмынак каем, тек мом кертыт каласат
kas kogemata või nimelt? шижде але лӱмынак

nõu2 <n'õu n'õu n'õu -, n'õu[de n'õu[sid 26 s>
1. (juhatus, näpunäide, nõuanne) каҥаш, кӱштымаш
tulin sinult nõu küsima v otsima v saama тый дечет каҥашым йодаш тольым
anna nõu, mis teha мом ышташ, каҥашым пу
kelle käest saaks asjalikku nõu? кӧ деч шотан каҥашым налаш?
võta minu nõu kuulda мыйын каҥашем колышт
pidas meiega nõu мемнан дене каҥашен
võttis end töölt lahti kellegagi nõu pidamata нигӧ дене каҥашыде паша гыч кайыш
2. (mõte, kavatsus, plaan) шонымаш; (halb) шонен пыштымаш
mis sul nõuks on? мом шонем пыштенат?
tal on kindel nõu edasi õppima minna тудын умбаке тунемаш каяш пеҥгыде шонымашыже уло
tal on nõu ära sõita тудо тышеч кудал каяш шона
võttis nõuks maja ehitama hakata тудо пӧртым чоҥаш шона
panime ühisel nõul töökoja käima ме пырля вийна дене мастерскойым почна
3. (kohakäänetes) (seisukoht, arvamus, seisukoha, arvamuse jagamine) шонымаш
olime alati ühes nõus v ühel nõul мемнан шонымашна эре келшен толын
selles asjas ma ei ole sinuga nõus v ühel nõul тиде шотышто мый тыйын шонымашет дене ом келше
ära nende[ga] nõusse hakka v löö v heida тудын шонымашыжлан ит ӱшане
katsu ta oma nõusse saada v rääkida v meelitada v kallutada тудын дене мутланен келшаш тӧчӧ
4. (tarkus, taip, aru) уш, шинчымаш
küsige targematelt, kui endal nõust puudu tuleb шке ушда огеш сите гын, ушанрак еҥ деч йодса

näljane <näljane näljase näljas[t -, näljas[te näljase[id 10 adj, s>
adj (nälga tundev, nälgiv) вусо, вусышо, шужышо; piltl (himustav, ihkav) чыла пуаш ямде улшо
näljased lapsed шужышо йоча-влак
nõrkemiseni näljane куат пытымешке шужышо
näljane nagu hunt пире гай вусо
näljased huuled шыраныше тӱрвӧ
kuulsus[e]näljane, näljane kuulsuse järele лӱмешташ шонышо
kõmunäljane сенсацийылан чыла пуышо
naistenäljane ӱдырамаш-влаклан кумылан
viinanäljane аракалан чыла пуаш ямде улшо
õhtuks olime väsinud ja näljased каслан нойышо да шужышо ыльна
lapsed vaatasid näljaste silmadega toitu йоча-влак вусышо шинчашт дене кочкышым ончышт
sukeldus näljase innuga õpinguisse уло кумылын тунемаш пиже

pime <pime pimeda pimeda[t -, pimeda[te pimeda[id 2 adj, s>
1. adj (valgusetu, valgusvaene) пычкемыш
pime öö пычкемыш йӱд
pime köök пычкемыш кухньо
pime akendeta koridor пычкемыш окна деч посна коридор
pime tänav пычкемыш урем
väljas on juba pime уремыште уже пычкемыш
aknad on pimedad, pole vist kedagi kodus окнаштышт пычкемышт, мӧҥгыштышт нигӧ уке дыр
2. s (pimedus) пычкемыш
hommikupime эр пычкемыш
ööpime йӱд пычкемыш
jäin pimeda peale пычкемышеш кодым
kardan pimedat пычкемыш деч лӱдам
istusime pimedas пычкемышыште шинчышна
tõusime juba pimedas пычкемышыштак помыжалтна
pimedast pimedani olime põllul эр гыч кас марте пасушто ыльна
3. adj (nägemisvõimetu) сокыр
pime poiss сокыр рвезе
pimedad kassipojad сокыр пырысиге-влак
laps on sündimisest saadik pime йоча шочмыж годсекак чылт сокыр
ta on ühest silmast pime тудын ик шинчаже сокыр
ega ma pime ole, näen küll мый сокыр омыл, (шке) ужам
4. adj piltl (ohjeldamatu, pöörane) ♦
pime viha ужын кертдыме шыде

rada <rada raja rada -, rada[de rada[sid_&_rad/u 18 s>
1. (kitsas tee, teerada) корно, йолгорно
kitsuke rada аҥысыр йолгорно
liivane rada ошман корно
rohtu kasvanud rada шудо дене петырналтше корно
lumme tallatud rajad лумеш тошкалтше йолгорно
metsarada чодыра корно
metsloomarada янлык-влакын йолгорно
mägirada курыкысо корно
sipelgarada кутко йолгорно
sõidurada машина коштмо полоса
vöötrada зебре, вончак
ülekäigurada йолешке-влакын корнышт
jalakäijate rada йолешке-влакын корнышт
rada suundus jõe äärde йолгорно эҥер серышкыла савырныш
rada lookleb puude vahel йолгорно пушеҥге-влак коклаште шуйна
läheme mööda rada айда йолгорно дене каена
oja kallast mööda kulges vaevumärgatav rada памаш воктечын изин гына палдырныше йолгорно шуйна
ei teed ega rada, olime eksinud ни корно ни йолгорно огеш кой
2. piltl (tee elus, tegevuses jne) корно, ярым
teaduse okkaline rada оргажан шанче корно
igaüks käib oma rada кажныже шке корно дене кая
elu kulgeb oma harilikku rada илыш шке семынже шуйна
kõik läks jälle vana rada чылажат шке верышкыже шинче
isa on põllumees ja poeg käib sama rada ачаже мланде пашаеҥ, эргыжат тудын корным тошка
3. (võistlusteks v treeninguteks) корно
matkarada турист йолгорно
suusarada ечыгорно

seni <seni adv>
1. (selle ajani, siiani) тымарте; (tänini) тымартен
seni on kõik laabunud тымарте чыла сайын каен
nüüd tuleks teha teisiti kui seni ынде чыла вес семын ышташ кӱлеш, тымартсе деч
maja, milles seni olime elanud, lammutati пӧртым, кушто ме тымартен иленна, пужен кудалтеныт
2. (nii kaua) тушкен, пока
veenis mind seni, kuni andsin nõusoleku тудо мыйым тушкен савыраш тыршен, пока мый келшен омыл
keeta seni, kuni siirup pakseneb шолташ тушкен, пока сироп огеш нугыдем
3. (sel ajal, vahepeal) тиде жапыште
sa puhka, ma teen seni toidu valmis тый каналте, мый тиде жапыште кочкаш ыштем

siis <s'iis adv>
1. (osutab mainitud, teada olevale ajahetkele: sel ajal, sel hetkel) тунам
olime siis kõik noored тунам ме чыланат самырык лийынна
siis astub lavale peategelane тунам сценыш тӱҥ герой лектеш
siis oli nii, nüüd on teisiti тунам тыге лийын, кызыт вес семын
see oli siis, kui ema veel elas тиде лийын тунам ,кунам ава эше илен
2. (osutab toimuva ajalisele järgnevusele: seejärel, peale seda) вара
enne mõtle, siis ütle ондак шоналте, вара ойло
kõigepealt tooge laud, siis toolid ондак ӱстелым кондыза, вара пӱкен-влакым
3. (viitab mainitud v mainitavatele asjaoludele: niisugusel juhul, sellise puhul) тунам
võta kompass kaasa, siis pole eksimist karta компасым пеленет нал, тунам от йом
aga kui kedagi kodus ei ole, mis siis? нигӧ мӧҥгыштыжӧ ок лий гын, мо тунам?
siis, kui on aega, pole raha кунам уло жап, тунам окса уке
4. (esineb konstateerivates ja otsustavust ning tegevuse tõhusust väljendavates konstruktsioonides) гын
kui hiljem, siis hiljem вара гын, вара
vihastas, siis vihastas сыренат гын, сыренат
5. (väljendab kõneleja suhtumist, tundetooni) ♦
kaugel see koolimaja siis pole, ainult üle teeristi школ тышечын йӧршын тора огыл, корнывожым веле эртыман
paljukest siis sinusugune ikka sööb шуко мо тыйын гай кочкын кертеш
mine siis, mis sa veel ootad! тол уже, мом эше вучет!
oled kokkuhoidlik inimene? -- Kuidas siis тый аныклыше айдеме улат? - Мутат уке
mis see siis tähendab? мом тиде ончыкта?
näed siis, mis juhtus! вот ужат мо лийын!
6. (kindla tähenduseta sõnana tugevdab eelnevat v järgnevat sõna v lauseosa v esineb täitesõnana) ну
homseni siis! ну, эрла марте!
ole siis terve! ну, таза лий!
millal sa siis sõidad? кунам тый кудалат?
seda raamatut sa ei saa. -- Miks siis? тиде книгам тый от нал. - Ну и молан?

süda <süda südame südan[t -, südame[te südame[id 4 s>
1. шӱм
inimsüda, inimese süda айдеме шӱм
looma süda янлык шӱм, ушкал шӱм
südame vasak vatsake шӱмын шола пуштыжо
südame talitlus шӱмын пашаже
südame äge puudulikkus пӱсӧ шӱм ситыдымаш
süda tuksub шӱм кыра
last südame all kandma шӱм йымалне йочам нумалаш
2. (looma, linnu elund lihasaadusena) шӱм
hautatud süda тушитлыме шӱм
looma süda ушкал шӱм, янлык шӱм
sea süda сӧсна шӱм
3. piltl (seoses hingeelu ja mitmesuguste sisetunnetega, sisim, hing) чон, шӱм
süda on rõõmus чонышто куанле
muretu v kerge südamega asuti teele куштылго чон дене корныш тарванен
lapsed ootasid jõulusid põksuva südamega йоча-влак чон вургыжын Роштом вученыт
süda läks v muutus kurvaks v nukraks чонышто ойган лие
süda on valu täis v valutab чон ойгыра
süda rõõmustab v juubeldab [sees] v hõiskab чон куанен
süda aimab halba шӱм удам тогдая
mis mure su südant vaevab? могай ойго тыйын шӱмет кӱрыштеш
rääkisime südamest südamesse чон почын мутланенна
naeris südamest уло чон дене воштылын
ta vallutas mu südame тудо мыйын шӱмем налын
4. piltl (iiveldustunde puhul) ♦
minu süda ei võta seesugust toitu vastu мыйын мӱшкырем тыгай кочкышым огеш нал
süda läks äkki pahaks укшинчыкташ тӱҥалын
ma ei saa midagi süüa, süda läigib sees мый нимат кочкын ом керт, чыла кочкыш деч укшинчыкта
5. (midagi kujult südant meenutavat) шӱм
ärtu masti märgib punane süda червовый мастьын символжо йошкар шӱм
6. (mingi maa-ala, hoone keskosa, keskus) рӱдӧ, шӱм
linnasüda олан рӱдыжӧ
pealinn on riigi süda рӱдыола кугыжанышын шӱмжӧ
olime pargi südames паркын рӱдыштыжӧ лийынна
7. (südaosa, südamik) рӱдӧ
õunasüda, õuna süda олма рӱдӧ
jämeda südamega porgand кӱшгӱ рӱдан кешыр

teadlik <t'eadl'ik t'eadliku t'eadl'ikku t'eadl'ikku, t'eadlik/e_&_t'eadl'ikku[de t'eadl'ikk/e_&_t'eadl'ikku[sid 25 adj>
1. (teadvuslik) сознательный, шамле
ebateadlik сознательный огыл
teadlik elu шамле илыш
2. (tahtlik, ettekavatsetud) сознательный, шамле; (eesmärgi-, sihikindel) (ондак) шонен ямдылыме, шонымо
teadlik pettus шоненак ондалымаш
3. (millestki teadev, infot omav) палыше; (asjatundlik, haritud) палдарыме
olen sellest teadlik тидын нерген палем
aegamööda sai ta oma süüst teadlikuks жап эртыме дене шке титакшым умылыш
olime laenust teadlikud мемнам кредит нерген палдареныт

tolmune <tolmune tolmuse tolmus[t -, tolmus[te tolmuse[id 10 adj> пуракан
jahutolmune ложаш пуракан
lubjatolmune известь пуракан
põuatolmune кукшо игечылан кӧра пуракан
teetolmune корно гыч пураҥше
tolmune rohi пуракан шудо
tolmune tee пуракан корно
õhtuks olime pealaest jalatallani tolmused кас могырым вуй гыч йол марте пуракаҥна
aken on tolmuseks läinud тӧрза пуракаҥын

väsima <väsi[ma väsi[da väsi[b väsi[tud 27 v> нояш <-ем>, ярнаш <-ем>, мошташ <-ем>, шумаш <-ам>; (roiduma) лывыргаш <-ем>, лыдыргаш <-ем>, лушкемаш <-ам>, лушкаш <-ам>, пушкыдемаш <-ем>, лывыжгаш <-ем>
olime õhtuks raskest tööst väsinud ме кас велеш неле паша дене ноен улына
hobune väsis kiirest sõidust имне писын кудалмаште дене ноен, имне чымыктымен ноен
silmad väsisid viletsa valgusega lugemisel шинча йыли-юли волгыдышто лудын ноен
vastab väsinud häälel тудо нойымо йӱк дене мутлана
näol on väsinud ilme моштышо чурий
isa on vana ja väsib kiiresti ача шоҥго да вашке ноя
oleme ootamast v ootamisest väsinud ме вучен ноен улына
vana diivani väsinud vedrud тошто диванын нойышо пружин-влакше